ماهی آزاد ، گوهری کمیاب در مازندران /گ

ماهی آزاد از گونه های با ارزش ماهیان دریای خزر است که با وجود تلاش های فراوان شیلات شمال کشور، تعداد آنها هر ساله رو به کاهش می رود و باید خطر انقراض آن را جدی گرفت.

دریای خزر بزرگترین دریاچه لب شور جهان ، دارای بیش از یک هزار و 600 گونه و زیر گونه از انواع آبزیان از جمله پنج گونه ماهیان خاویاری ، سه گونه کیلکا و حدود 15 گونه و زیر گونه ماهی استخوانی است .
ماهی آزاد دریای خزر در اصل از نژاد قزل آلای لار است و شکل و شمایلی بسیار شبیه به آن ولی گوشتی بسیار چربتر از آن دارد.
صید این ماهی به طور کلی ممنوع است و حتی ماموران بر روی کار صیادان شمالی که به صورت پره کشی ماهیگیری می کنند ، نظارت دارند.

ماهیان آزاد همه ساله برای تخم ریزی وارد رودخانه هایی می شوند که دارای شرایط مناسب زیستی باشند و لابلای سنگ های بستر رودخانه تخم ریزی می‌کنند و با این کار چرخه زیستی خود را تکمیل می کنند.
این در حالی است که در سالیان اخیر به دلیل تخریب و آلودگی رودخانه ها و برداشت بیش از اندازه و غیرمجاز شن و ماسه از بستر رودخانه ها عملا زایشگاه ماهیان آزاد نابود شده است و این گونه بسیار بی نظیر با رها کردن تخم های خود در جاهای نامناسب ، فرصت زادآوری و بقای نسل را از دست می‌دهد.
رودخانه ' چشمه کیله ' تنکابن یکی از مناطقی است که هنوز هم ماهیان آزاد دریای خزر برای تخم ریزی به آن وارد می شوند و هر ساله شیلات با کمک نیروی انتظامی در این رودخانه مستقر و تمامی ماهیان آزاد را صید و در شرایط خاصی به مرکز تکثیر شهید باهنر کلاردشت منتقل و تعداد قابل توجهی لارو ماهی آزاد تولید و در رودخانه های مازندران رها سازی می کند.
امسال نیز شیلات شهرستان تنکابن اقدام به بستن مسیر تردد ماهی آزاد در رودخانه چشمه کیله کرده است اما به دلیل کاهش بارندگی و پایین آمدن دبی آب رودخانه ، بعید است که ماهی آزاد تمایلی برای ورود به رودخانه چشمه کیله داشته باشد.
یک کارشناس صنایع غذایی ماهی آزاد را سرشار از مواد معدنی برای مقابله با پیری دانست و گفت : ماهی آزاد سرشار از کلسیم، منیزیم، روی ، آهن، پتاسیم، فسفر، مس و سلنیوم است که تمامی این ترکیبات برای عملکرد خوب بدن ما لازم و ضروری هستند.
مریم منصوری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : این مواد معدنی وظایف متعددی همچون مبارزه با رادیکال‌های آزاد و آسیب رسان گرفته تا حفظ تعادل هورمون های بدن، محافظت از سلامت روانی و مراقبت از سیستم قلبی عروقی در بدن دارند.
وی ماهی آزاد را سرشار از امگا 3 دانست و اظهار داشت : اسید های چرب امگا 3 در حفظ سلامت قلب و عروق ، کاهش میزان کلسترول خون ، کنترل فشار خون و بهبود جریان خون نقش موثر و غیرقابل انکاری دارد.
منصوری خاطرنشان کرد: امگا 3 همچنین حاوی خواص ضدالتهابی است که بیماری‌هایی مانند آرتروز را کنترل می‌کند و می‌تواند با افسردگی نیز مقابله نماید.
وی مقدار امگا 3 موجود در هر یکصد گرم را بین 1 تا 2 گرم برشمرد و تصریح کرد : همچنین ماهی آزاد سرشار از ویتامین های خانواده ب است و مصرف در هفته دو بار آن توصیه می شود.
یک کارشناس شیلات آینده ماهی آزاد را نگران کننده دانست و شرایط زمانی ، مکانی و آب را از عوامل کاهش تعداد ماهی آزاد در رودخانه ها برشمرد.
احمد جهانشاهی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : اگر در زمینه مکان رهاسازی بچه ماهی ها ، دمای آب و مقدار املاح آن کار کارشناسی صورت نگیرد ، جزء تلفات زیاد نتیجه ای حاصل نخواهد داشت.
وی هنگام غروب را بهترین زمان برای رهاسازی بچه ماهی ها در رودخانه ها دانست و اظهار داشت : متاسفانه بسیاری از بچه ماهی های آزاد هنگام رها سازی به دلیل اقدامات غیر کارشناسی تلف می شوند و همین مسئله سبب کاهش این گونه از ماهیان شده است.
به گفته این کارشناس ، تنها دو روش برای صید سالم ماهی آزاد وجود دارد که یکی روش شیل و دیگری روش گرچ است که ماهی های مولد آسیب نمی بینند و به غیر از این دو روش ماهی ها به نوعی بیماری قارچی مبتلا می شوند که برای درمان آن باید از داروهای شیمیایی استفاده کرد و دیگر قابل استفاده نخواهند بود.
وی خاطرنشان کرد : روس ها چرخش طبیعی را تنها راه سالم تکثیر و پرورش ماهیان آزاد می دانند و 90 درصد تولید آنها از این طریق انجام می شود.
رییس اداره شیلات شهرستان تنکابن نیز با بیان اینکه بیش از 90 درصد ماهیان دریای خزر از نوع رودکوچ هستند و در زمان بلوغ برای تخم ریزی و تکثیر به رودخانه مهاجرت می کنند ، گفت : اگر بستر های لازم را برای ورود این گونه از ماهی ها به رودخانه ها فراهم نکنیم مسلما با کاهش تعداد ماهیان مولد و در نهایت انقراض آن مواجه خواهیم شد.
رضا فلکی مقدم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : متاسفانه به دلیل احداث سد های لاستیکی در رودخانه ها ، بند های انحرافی آب کشاورزی ، ورود پساب های خانگی ، کشاورزی و شهری به رودخانه ها ، احداث دیواره های حفاظتی زیر پل ها و وجود کارخانه های شن و ماسه در مسیر رودخانه که با رها سازی محتویات درون حوضچه های روسوب گیر به رودخانه زمینه فرار ماهی آزاد از رودخانه ها را فراهم نموده است.
وی حفظ گونه های بومی و اقتصادی در حال انقراض دریای خزر ، حفظ تنوع ژنتیکی در ماهیان ، کاهش آسیبهای جدی بخصوص جلوگیری از تک گونه ای شدن جمعیت ماهیان ، حفظ و بازسازی ذخایر در جهت افزایش صید سالانه ، کاهش هزینه های تکثیر مصنوعی ماهیان اقتصادی دریای خزر ، تولید بچه ماهیانی مقاوم تر نسبت به شرایط محیطی و افزایش میزان درصد بازماندگی آنها را از مزایای تکثیر طبیعی ماهیان آزاد برشمرد.
فلکی مقدم به مراحل تکثیر نیمه مصنوعی اشاره کرد و بیان داشت : بعد از تفکیک جنس های نر و ماده ، استحصال تخم از ماهی مولد ماده و اسپرم از ماهی مولد نر صورت می گیرد و پس از نگهداری در جعبه های سس گرین ، تخم ها به مراکز انکوباتور های مراکز تکثیر ارسال می گردد و پس از تبدیل شدن به لارو به استخر های پرورش بچه ماهی منتقل تا پس از کمی بزرگ شدن مجددا صید می شوند تا در رودخانه های و دریا رهاسازی شوند.
به گفته رییس اداره شیلات شهرستان تنکابن ، هر ساله بیش از 800 هزار بچه ماهی آزاد در رودخانه های دوهزار و سه هزار رها می شوند .
وی یادآور شد : امیدواریم دبی آب رودخانه چشمه کیله با بارش های اخیر افزایش یابد تا زمینه برای ورود آزاد ماهیان مولد فراهم شود.
رییس اداره محیط زیست شهرستان تنکابن نیز علت اصلی کاهش تعداد ماهی آزاد در رودخانه های شهر را صید بی رویه ، آلودگی آب و تغییر رژیم آبی دانست و گفت : وقتی مزارع برنج ناگهان به باغ های کیوی تبدیل می شوند نباید انتظاری جزء بالا رفتن مصرف آب کشاورزی و پایین آمدن دبی آب رودخانه ها داشت.
هادی منصور کیایی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : برای کشت برنج از اردیبهشت تا 15 مرداد ماه نیاز به آبیاری محصول است اما آبیاری کیوی از فروردین ماه آغاز و تا 15 مهر ادامه دارد و همین مساله سبب کاهش دبی آب رودخانه ها و مهاجرت ماهی ها شده است.
وی گرمای زمین ، تغییر شرایط آب و هوایی ، ساخت پل ها و بند های غیر اصولی و برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه را در کاهش تعداد ماهیان آزاد موثر دانست.
شهرستان 162 هزار نفری تنکابن در غرب مازندران واقع است.

منبع : ایرنا