آبزی پروری ارگانیک

آبزي پروري ارگانيك

در سال های اخیر علاقه ی مصرف كنندگان به غذاهای ارگانیك نظیر فرآورده های پرورشی ارگانیك افزایش قابل توجهی داشته است. این علاقمندی به دلیل افزایش آگاهی مردم از موضوع های بهداشتی و زیست محیطی و درك بیش تر از ایمنی مواد غذایی حاصل شده است. امروزه خواسته ی بسیاری از مصرف كنندگان تضمین ایمنی و سلامت محصول از سوی تولید كنندگان و اطمینان از نداشتن اثر سوء تولید و عرضه ی محصول بر محیط زیست است .
این روند با بروز مشكلات بهداشتی نظیر بیماری جنون گاوی ، باقی مانده ی آنتی بیوتیك ها و مواد شیمیایی در غذاهای دریایی و غذاهای اصلاح شده ی ژنتیكی رو به گسترش است . در نتیجه علاقمندی تولیكنندگان برای تولید غذاهای سالم و بهداشتی با حفظ محیط زیست و طبیعت بیش تر شده است. رشد ۵-۲۰ درصدی تقاضای غذاهای ارگانیك در بازارهای آمریكا ، اروپا و ژاپن نمونه یی از این گرایش ها است. در این بازارها ، غذاهای دریایی ارگانیك بیش تر از سایر غذاهای ارگانیك مورد توجه قرار گرفته است .
محصولات آبزی پروری ارگانیك در بسیاری از كشورها تولید می شود. ایرلند ماهی آزاد(سالمون) و ماسِل ارگانیك تولید می كند. بریتانیا ماهی آزاد ، قزل آلا و كپور ارگانیك ، فرانسه سی باس ، شانك ، قزل آلا و اویستر ارگانیك ، اسپانیا ماهی خاویاری و قزل آلای ارگانیك ، آلمان قزل آلا و كپور ارگانیك ، شیلی ماهی آزاد ارگانیك ، اكوادور ، پرو و كلمبیا میگوی ارگانیك ، آمریكا جلبك های تك سلولی ارگانیك ، اسراییل تیلاپیای ارگانیك و زلاند نو ماسِل ارگانیك تولید می كنند. كشورهای آسیایی تولیدكننده ی فرآورده های پرورشی ارگانیك عبارتند از : اندونزی ، ویتنام و تایلند ( تولید میگوی ببری سیاه ) ، تایوان (جلبك های تك سلولی) و چین (میگو ، تون ، گیاهان دریایی ، كِلَم و كپور).
مفهوم آبزی پروری ارگانیك
از آن جا كه آبزی پروری ارگانیك شاخه یی از كشاورزی ارگانیك است تعریف آن نیز از كشاورزی ارگانیك مشتق می شود . اتحادیه ی جهانی جنبش كشاورزی ارگانیك (IFOAM) كشاورزی ارگانیك را به این صورت تعریف می كند : كِشتی است كه در آن از كودهای شیمیایی ، آفت كش ها و مواد شیمیایی غیر مجاز استفاده نشده و با در نظر گرفتن مسایل اجتماعی و اقتصادی ، محصولی سازگار با محیط زیست تولید شود . طبق تعریف ، این طبیعت است كه می تواند بازدهی محصول را افزایش داده و یا مقاومت محصول به بیماری را افزایش دهد .
بنابراین آبزی پروری ارگانیك شامل اجزایی است كه اطمینان می دهد فعالیت آبزی پروری سازگار با طبیعت است و موجود تحت پرورش در شرایط بهداشتی و سلامتی طبیعی قرار دارد . این اجزا شامل موارد زیر است:
- مراقبت شدید از هر عامل مخاطره آمیز محیط زیستی برای جلوگیری از اثرهای سوء آن؛
- یكپارچه كردن مسایل مربوط به كِشت طبیعی در مدیریت مزرعه ؛
- استفاده از روش های پرورش چند گونه یی در حد امكان در سامانه های پرورشی مناسب ؛
- استفاده از گونه های بومی در حد امكان ( هنگام استفاده از گونه های غیر بومی دقت بسیاری باید صورت گیرد)؛
- فرآورش محصول بر اساس اصول ارگانیك ؛
- استفاده از روش های طبیعی پرورش بدون استفاده از هورمون ها و آنتی بیوتیك ها؛
- عدم استفاده از غذاهای حاوی مواد اصلاح شده ی ژنتیكی ؛
- محدود كردن تراكم ذخیره سازی ؛
- تامین كود و غذای مصرفی از مراكز دارای كواهی نامه ی ارگانیك ؛
- استفاده از افزودنی های مصرف انسانی برای تولید غذای آبزیان ؛
- ضابطه مند كردن منابع تولید پودر ماهی و محدود كردن استفاده از آن ( برای مثال ۵۰ درصد پودر ماهی در غذای ماهی باید از ضایعات فرآوری تولید شده باشد ).
- عدم استفاده از كودهای غیر ارگانیك ؛
- استفاده ی محدود از افزودنی ها در زنجیره ی تغذیه ی آبزیان ؛
- پرهیز از استفاده از آفت كش ها ، علف كش ها ، هورمون های رشد ، رنگ دهنده ها و غیره ؛
- تعدیل مصرف انرژی ( برای مثال هواده ها ، پمپ ها و غیره )؛
- اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از فرار گونه های مورد پرورش به خارج از مزرعه ؛
- پرهیز از مصرف آب اضافی ؛
- كمینه كردن استرس و درد و رنج مربوط به كشتار / صید / برداشت گونه ی مورد پرورش ؛
تولید ارگانیك ؛ فرصتی جذاب
آبزی پروری ارگانیك ، دادن ارزش افزوده به فرآورده های پرورشی آبزیان است . این فعالیت جذابیت خاصی به غذاهای پرورشی داده است . افزایش تقاضا برای چنین فرآورده هایی فرصتی را برای سود بردن كشورهای در حال توسعه ایجاد كرده است . بخش قابل توجهی از تولید آبزی پروری در بسیاری از كشورهای در حال توسعه در سطحی وسیع و بدون به كارگیری موادی چون كودهای غیر آلی ، غذاهای فرموله شده با مواد شیمیایی ، هورمون ها و غیره تولید می شود .
با كمی اصلاح ساختار مزارع و روش كِشت ، این مزارع توانایی گرفتن گواهی ارگانیك از موسسه های معتبر گواهی دهنده را خواهند داشت . اگر چه گرفتن این گواهی هزینه بر است ولی برای ورود محصول به بازارهای هدف ، ضروری است . مزارع گواهی شده ، صلاحیت صدور محصول خود و تامین بخشی از تقاضای بازار محصولات آبزی پروری ارگانیك را خواهند داشت . ارزآوری به كشور نتیجه ی دیگر این اقدام است . محصولات ارگانیك دارای گواهی ، ضمن افزایش درآمد پرورش دهندگان ، مشكلات مربوط به تجارت محصولات شیلاتی را به دلیل عدم حضور مواد آلاینده در این محصولات مرتفع می كند .
تجربه ی هند
هند از كشورهایی است كه امكانات قابل توجهی برای بهره برداری از بازار فرآورده های آبزی پروری ارگانیك نظیر میگو دارد . تولید میگوی پرورشی هند از ۲۸ هزار تن در سال های ۱۹۸۸-۱۹۸۹ تا ۱۱۲.۷۸۰ تن در سال های ۲۰۰۳-۲۰۰۴ افزایش داشته است . ایالت هایی كه در گیر فعالیت پرورش میگو هستند عبارتند از : ایالت های ساحلی آندراپرادش ( ۴۷ درصد از كل تولید در سال های ۲۰۰۳-۲۰۰۳ ) ، بنگال غربی ( ۲۶ درصد ) ، اورسیا ( ۱۱ درصد ) ، كرالا ( ۶۰ درصد ) و تامیل نادو ( ۵ درصد ) و ایالت های كارناتاكا ، ماهاراشترا و گوآ.
كل سطح زیر كشت ۱۵۴.۶۰۰ هكتار با میانگین تولید ۰.۴۶-۱.۸۹ تن در هكتار در سال است.كشت مرسوم میگو در هند شامل كشت سنتی ارتقا داده شده و كشت علمی است . كشت به روش گسترده انجام شده و در حال حاضر كشت متراكم و نیمه متراكم در كشور مجاز نیست .
كِشت سنتی
كِشت سنتی به طور عمده در مناطق ساحلی در ایالت های جنوب غربی كِرالا ، كاناتاكا ، گوآ و بنگال غربی و اورسیا در شرق مورد استفاده قرار می گیرند . این ایالت ها در مجموع ۴۵ درصد میگوی پرورشی كشور را تولید می كنند .درایالت های غربی پرورش میگو معمولن همراه با كشت برنج انجام می شود . كشت برنج در ماه های بارانی كه شوری آب پایین است (ژوئن و دسامبر ) و كشت میگو در فصل خشك ( ژانویه و می ) انجام می شود . این كشت نوعی سامانه ی به دام انداختن و پرواربندی است به این صورت كه اب دریا در هنگام پیش روی بچه میگو و بچه ماهی هایی را به داخل مزرعه وارد می كند . پس از گذشت دوره پرورش میگو یا ماهی های پرورش داده شده به مرور برداشت می شوند .
هیچ نوع ذخیره سازی و انتقال لارو از مركز تكثیر به این مزارع صورت نمی گیرد و به دلیل وجود غذای طبیعی در مزرعه از غذای كمكی استفاده نمی شود . تنها شكل آماده سازی مزارع خشك كردن سالیانه ی مزارع است .در هنگام پرورش و یا خشك كردن مزارع از هیچ نوع ماده ی شیمیایی استفاده نمی شود . مفدار تولید در این روش كمی پایین تر از ۲۰۰ كیلوگرم در هكتار است .
كِشت سنتی ارتقا داده شده
این شیوه به طور اساسی همان روش سنتی است كه در آن پست لاروهای خریداری شده از مركز تكثیر به مقدار ۱-۲ بچه میگو در متر مربع در مزرعه ذخیره سازی می شود .غذادهی به صورت بسیار كم انجام می شود . تولید میگو در این روش بیش تر از روش سنتی یعنی ۴۰۰-۵۰۰ كیلوگرم میگو در هكتار است .
كِشت به روش علمی
كِشت علمی فقط در سطح گسترده صورت می گیرد .آماده سازی استخر شامل خشك كردن ، افزودن آهك ، از بین بردن ماهی های هرز است. بچه میگوهای خریداری شده از مراكز تكثیر در این مزارع با تراكم ۲-۱۰ یچه میگو در متر مربع ذخیره سازی می شود . میگو با غذای كارخانه یی تغذیه می شود . تعویض آب در این روش محدود شده و یا حداكثر ۱۵ درصد در طی ۴ ماه پرورش است.
میانگین تولید ۵۰۰-۱.۰۰۰ كیلوگرم در هكتار است . یسیاری از مزارع پرورش میگو به روش علمی در ایالت شرقی آتراپرادش كه بزرگ ترین تولید كننده ی میگوی پرورشی در هند است واقع شده اند.
امكان تبدیل روش پرورش موجود به ارگانیك
مزارع كشت سنتی یا ارتقا داده شده صلاحیت دریافت گواهی ارگانیك را دارند . چون كشت براساس بهره براداری طبیعی از مزارع و غذادهی طبیعی میگوی مورد پرورش و عدم استفاده از مواد شیمیایی یا سایر مواد است .در این روش از پمپ های هوادهی استفاده نمی شود در نتیجه مصرف انرژی وجود ندارد. ذخیره سازی میگو به صورت طبیعی انجام شده و یا به صورت خیلی محدود به مقدار كم انجام می شود . در روش ارتقا داده شده از حد اقل غذای كمكی استفاده می شود كه می توان به جای آن در صورت امكان از غذای ارگانیك یا مواد افزودنی ارگانیك استفاده كرد . در همین زمان می توان با غنی سازی آب استخر با كودهای آلی تولید طبیعی غذا را تشدید كرده و از مصرف غذای كمكی خودداری كرد. میگو و سایر موجودات پرورش داده شده در استخر ( مثل ماهی ) ارگانیك هستند و با گواهی معتبر ارگانیك می توان آن ها را به بازار عرضه كرد .
در میگوی تولیدی به روش علمی گرفتن گواهی ارگانیك ساده نیست و نیاز به به مدت زمان بیش تری دارد . به این منظور باید منابع مربوط تولید ارگانیك غذای میگو را تامین كرد و روش های محدود كردن انرژی مصرفی و تعویض آب را له كار گرفت . در این بین پرورش دهندگان باید از روش كشت گسترده استفاده كرده و تراكم كشت را كاهش دهند . با استفاده ارز كودهای ارگانیك تولید غذای طبیعی در اسنخر را می توان نشدید كرد . در همین زمان تلاش های زیادی برای تامین مواد افزودنی ارگانیك در داخل كشور باید فراهم شود تا غذای آبزیان پرورشی را به روش ارگانیك تولید كرد . استفاده از آفت كش های شیمیایی ، داروها و سایر مواد شیمیایی باید متوقف شود. برای اطمینان از عدم آلودگی محیط اطراف استخر و كیفیت مناسب آب و خاك برای تولید میگوهایی سالم و بهداشتی باید مراقبت های لازم را انجام داد .
فرصتی برای همه
بسیاری از كشورهای در حال توسعه مانند هند از روش های كشت گسترده و شرایط نزدیك به ارگانیك اقدام به آبزی پروری می كنند . این روش با حداقل اصلاح ، صلاحیت دریافت گواهی ارگانیك از موسسه های معتبر را دارند . این گواهی درآمدهای ارزی حاصل از صادرات محصولات پرورشی ارگانیك را تسهیل می كند . اندونزی ، ویتنام و تایلند مثال هایی از این كشورها هستند كه به طور موفقیت آمیزی میگوی ببری سیاه ارگانیك را برای صادرات تولید كرده اند. موفقیت های به دست آمده توسط این كشورها موجب رقابت كردن سایر كشورهای در حال توسعه به خصوص در منطقه ی آسیا- اقیانوسیه می شود .
منبع:غلامرضا شویك لو / كارشناس اداره ی كل تكثیر و پرورش میگو و سایر آبزیان
پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران http://www.ardalan.id.ir/forum/about2240.html