تولید فرآورده های متنوع ازجلبکهای قرمز(با تاکید بر گراسیلاریا)

اهمیت و کاربرد جلبکهای دریایی از نظر پیشینه تاریخی به قبل از میلاد برمی گردد . در آن زمانها چینیها از کفشهای صندل چوبی استفاده می کردند. این کفشها به مرور موجب سفت شدن ، ترک خوردن و زخم شدن کف پا می شوند ، آنها با استفاده از جلبکهای دریایی باعث نرمی و کاهش التهاب پوست و بند آمدن خونریزی از محل زخمها می گردیدند و حتی با مصرف خوراکی برخی از آنها ، در درمان بسیاری بیماریهای میکروبی وانگلی روده و داخلی از قبیل بیماری گواتر استفاده می کردند.

جلبکها به عنوان اولین تولیدکنندگان اکوسیستمهای آبهای آزاد ودریایی محسوب می شوند . بیش از 44 درصد از فتوسنتز در بیوسفر بوسیله موجودات اتوترف آبزی انجام می شود .
دیواره سلولی جلبکهادار ای ترکیبات ثانویه و پلی ساکارید های با ارزشی نظیر آگار،اسید آلژنیک ، سولفات لایمن و کرانمین هستند که از این ترکیبات برای مقاصد دارویی و افزودنیهای غذایی استفاده می شود . همچنبن در صنایع کاغذ سازی نساجی ، چرم سازی ، تهیه لوازم و مواد بهداشتی و آرایشی، تغذیه ( در تهیه غذا های ژاپنی Sushi) و تهیه نوشیدنی و شربتها و ترشی جلبک و جهت جلوگیری از عدم بیات شدن نان ، همچنین در علوم پزشکی ، داروسازی و دندانپزشکی مانند تهیه محیط کشت جامد میکروبی ، تهیه قرص ، روکش کپسولها ، شربتهای دارویی ، تهیه قالبهای اولیه دندان و در ژنتیک در تشخیص طبی بیماریها و در کشف جرم و در بسیاری موارد دیگر کاربرد فراوانی دارند .
اخیراً، نیز اثرات ضد باکتریایی ، ضد قارچی و ضد انگلی و در برخی موارد ضد تورمی بعضی از جلبکها به اثبات رسیده است (Garino 1997) از این رو بسیاری از کشورهای آسیایی از قبیل ژاپن ، چین، فیلیپین ، تایوان ، تایلند ، اندونزی و هند و همچنین کشورهای آمریکای جنوبی مثل برزیل و شیلی و حتی در سواحل آمریکای شمالی فعالیتهای گسترده ای در جهت بهره برداری اقتصادی از این جلبکها را داشته و هر ساله میلیاردها دلار از صادرات آنها بصورت ماده خام یا محصولات استخراج شده بدست می آورند.(قرنجیک 1382)
کشور ماهم از این منابع بالقوه بویژه در سواحل جنوبی و بالاخص در سواحل سیستان و بلوچستان و هرمزگان برخوردار بوده و دارای گروههای متفاوت جلبکهای دریایی اعم از سبز،قرمز،قهوه ای است.

انواع فرآورده های قابل تولید از جلبک گراسیلاریا :

- تولید آگار
- استفاده جهت غذای ماهیان آکواریومی
- تهیه روغن از جلبکهای دریایی و تولید اسیدهای چرب ضروری
- تهیه سوخت از جلبک بویژه در تهیه الکل با آلایندگی کم
- تولید افزودنی ( ادویه) و چاشنی غذا
- استفاده جهت درمانهای دارویی گیاهی
- تهیه کرم پوستی جهت مرطوب کردن پوست
- تولید صابون گراسیلاریا
- تولید ماسک صورت
- تولید لوسیون جهت پوست مردان
- تولید شامپو بدن از جلبک
- جهت تولید رول غذای سوشی در ژاپن
- بعنوان رطوبت گیر ( تولید بسته های کوچک جهت رطوبت گیر در بسته های شکلات و برنج و دارو )

تولید آگار ازجلبک گراسیلاریا :

آگارچیست :
آگار پلی ساکارید بدست آمده از برخی اعضائ خانواده های جلبکهای قرمز cracilanacea،Gelidiacea می باشد (marinho 2001) بیش از 53 درصد از آگارتولید شده در جهان از جلبک گراسیلاریا بدست می آید . آگار شامل دو پلی ساکارید بنام آگارز و آگاروپکتین می باشد . خاصیت ژلاتینی آن به سبب ترکیب آگارز بوده در حالیکه ترکیب آگاروپکتین خاصیت چسبندگی ایجاد می کند .(رضایی وجایمند 1376) .
از آگار به عنوان محیط کشت باکتریها ، مواد دندانپزشکی ، داروهای ملین ، تمید قرص و کپسول ، تهیه چسب و مواد آرایشی و ژلهای الکترونیک استفاده می شود (Dawes 1997)

استخراج آگار:
از آنجاییکه گراسیلاریا ازمقدار زیادی گالاکتون سولفاته شده ( پیش نیاز آگاروز) تشکیل شده است . بنابراین آگار آن بستگی زیادی به گونه های مختلف گراسیلاریا ، فصل رشد ، منطقه رشد ، کیفیت آگار و عوامل قلیایی شدن آن دارد .

مراحل تهیه آگار در ذیل بیان گردیده است

1- خشک کردن :
جهت خشک کردن شاخه ها می توان از آفتاب استفاده کرد و پس از چیدن شاخه ها اقدام به قرار دادن آنها در محوطه روبازبمنظور خشک شدن آنها می گردد باید توجه داشت که محل نگهداری آگارباید خشک ودارای تهویه مطبوع وکامل باشد.نگهداری آگار در شرایط نامساعد موجب کپک زدگی وکاهش کیفیت آن می شود.

2- قلیایی کردن :
گراسیلاریا با 7-6 درصد محلول قلیایی ، به مدت یک تا دو ساعت در درجه حرارت 90-70 درجه سانتی گراد در مخازن بزرگی قلیایی می شود . برای بعضی گونه ها که دارای گالاکتون سولفاته بالاتری هستند ، محلول قلیایی غلیظ تری (10 تا 20 درصد) مورد نیاز است در گذشته محلول NaoH بیشتری بدون حرارت دادن اضافه می شد که مدت زمان واکنش را طولانی می کرد اما امتیاز روش بالاستفاده کمتر از سود (NaoH ) وکوتاه بودن مرحله آماده سازی و تولید می باشد . ولی نقطه ضعف این روش کاهش مقدار محصول در اثر حرارت وتبخیر است .
به منظور دستیابی به محصولی با کیفیت بالا پس از قلیایی شدن بایستی آزمایش کیفیت انجام شود . جدول ذیل نتایج آزمایشات نمونه های گراسیلاریای تریت شده را نشان می دهد.

3- شستشو:
جلبک قلیایی شده را با آب شیرین شستشو می دهند و در صورت لزوم مقدار مناسب اسید برای تسریع در عمل خنثی سازی به آن اضافه می نمایند.
این روش هم می تواند به روش دستی و هم به کمک ماشینهای شوینده انجام گیرد به هر طریق بین 2 تا10 دقیقه بر اساس ضخامت شاخه گراسیلاریا باید در آب شیرین بماند

4- بی رنگ کردن و سفید کردن :
گیاه را در سبد فلزی قرار داده و در تانک آبی که حاوی محلول هیپوکلریت سدیم همراه با کلرور سدیم 05/0 درصد با PH بین 5 تا 6 است ، به مدت پانزده دقیقه نگهداری می کنند. سپس حدود 2 درصد تیوسولفات سدیم جهت کاهش هیپوکلریت به آن اضافه می نمایند و پس از آن گیاه را از محلول خارج کرده و اقدام به شستشو مینمایند.
شستشو در سبدهای فلزی دیگری با آب شیرین به مدت 1 تا 2 دقیقه صورت می گیرد. در این حالت باید سعی گردد آب شیرین به تمام سطوح گیاه گراسیلاریا برسد.

5- عصاره گیری از طریق حرارت :
گیاه را در آب (20-15 برابر وزن خشک گیاه )به مدت 1 تا 5/1 ساعت می جوشاند
متوسط عصاره تولید شده بین 5/1-8/0درصد است. در این روش فشاری ایجاد نمی گردد بلکه در دیگهای بزرگ فقط جوشانده شده وهم می خورد.

6- صاف کردن :
محلول داغ را از صافی نایلونی به اندازه چشمه 20 ( از گره تا گره مقابل)عبور میدهند استفاده از فشار برای صاف شدن کامل محلول موثر است .

7- ژله ای کردن :
پس از صاف کردن مایع را در درجه حرارت پایین در محلی سرد با دمای 4 درجه که دمای معمول یخچال می باشد قرار می دهند این محل می توان یک سردخانه یا سوله سرپوشیده ای مجهز به دستگاه برودتی باشد.سپس ژله تشکیل شده را به شکل قطعه های استوانه ای یا مکعبی برش می دهند.با ید توجه شود که دما کاهش نیابد که منجر به یخزدگی محصول شود و محصول از بین برود

8- منجمد کردن:
ورقه های ژله را در سردخانه با برودت 18- تا 15- درجه سانتی گراد برای مدت 24 ساعت قرار داده و اقدام به انجماد آن می کنند.

9- ذوب کردن و خشک نمودن در معرض آفتاب
ژله های منجمد را در آب حل می نمایند سپس توسط دستگاه سانتریفوژ آن را آبگیری و در معرض نور آفتاب خشک می کنند و به صورت نوار در می آورند. میزان آب محصول بر اساس کاربرد بهداشتی، پزشکی ویا صنایع غذایی تعیین می گردد .

10- تحت فشار قرار دادن با استفاده از دستگاه پرس هیدرولیکی:
ورقه های ژله برش داده شده را در گونی نایلونی نگهداری می کنند و با استفاده از دستگاه پرس آنرا تحت فشار قرار می دهند . مدت زمانی حدود 10 تا 12 ساعت برای آبگیری مور نیاز است و میزان فشار تقریبی 6 تا10 کیلوگرم بر سانتی متر مربع است.

11- خشک کردن و آسیاب نمودن
ژله های آبگیری شده را به محلی خشک با درجه حرارت 70 درجه سانتی گراد منتقل و اقدام به آسیاب کردن و الک نمودن آن ( چشمه 80 تا 100 ) می نماید .

دکترعلی باقرپور - کارشناس دفتر بهبود کیفیت،فراوری وتوسعه بازارآبزیان شیلات ایران http://www.farmna.ir/Pages/Printable-News-883.html