مولد سازي و امكان تكثير مصنوعي فيلماهي پرورشي

عنوان طرح: مولد سازي و امكان تكثير مصنوعي فيلماهي پرورشي

شماره مصوب: 86075- 12- 12-4

واحد اجرا: موسسه تحقيقات شيلات ايران

محل اجرا: انستيتو تحقيقات بين المللي ماهيان خاوياري دكتر دادمان

نام مجری : محمود بهمني

سال شروع: 1386 سال خاتمه: 1389

اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:

روند كاهش شديد ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر كه بانگ انقراض اين آبزيان باارزش را به صدا در آورده، از يكطرف و ارزش اقتصادي بالا، فراهم بودن شرايط پرورش در آب شيرين، آب لب شور درياي خزر و آبهاي داخلي كشور، رتبه اول ايران در توليد و صادرات خاويار در جهان و توانايي علمي و عملي دانشمندان ايراني در زمينه ماهيان خاوياري از طرف ديگر موجب شد تا با توجه به نتايج حاصل از پژوهشهاي بعمل آمده توسط مجري طرح كه منجر به دستيابي به بيوتكنيك مولدسازي و تكثير مصنوعي ماهيان خاوياري پرورشي نظير ازون برون، شيپ و غيره گرديد و اهميت گونه فيلماهي بعنوان سريع الرشد ترين گونه تاسماهيان با ضريب توليد قابل توجه گوشت و خاويار در شرايط پرورشي با بازه زماني كوتاهتر نسبت به ديگر گونه ها و استقبال بيشتر بخش خصوصي بمنظور انجام فعاليت هاي مرتبط در اين زمينه، عمليات اجرايي اين تحقيق از زمستان 1386 تا تابستان 1389 بانجام رسيد. هدف اصلي از اين مطالعه، مولدسازي و تعيين ارتباط رشد گناديك با شاخصهاي خوني و امكان تكثير مصنوعي فيلماهيان پرورشي و تعيين شباهت ها و تفاوت هاي آنها بود. بدين منظور از فيلماهيان پرورشي 7 ساله كه از مولدين طبيعي درياي خزر بدست آمده بودند و در شرايط پرورشي يكسان نگهداري شده بودند استفاده گرديد. پس از تعيين جنسيت و مشخص نمودن مراحل رسيدگي جنسي بين افراد هم جنس و هم سن از ماهيان مورد نظر تعداد 22 عدد فيلماهي به نسبت (8 عدد نر و 14 عدد ماده) كه در آغاز آزمون در مرحله II رسيدگي جنسي قرار داشتند، انتخاب و ماهيان نر و ماده بطور جداگانه نگهداري و در طي مدت آزمون با استفاده از جيره غذايي مولدسازي تغذيه و زيت سنجي شدند. ثبت فاكتورهاي فيزيكي- شيميايي آب (دما، اكسيژن و pH ) بطور روزانه انجام و بمنظور تعيين جنسيت، برداشت و مطالعه غدد جنسي از طريق مطالعات بافت شناسي بانجام رسيد. در مطالعات سرولوژيك تعيين مقادير كاتيون ها(كلسيم به روش رنگ سنجي و سديم به روش فليم فتومتر) و تعيين ميزان اسمولاريته سرم خون با استفاده از دستگاه اتوماتيك اسمومتر و اندازه گيري شاخص هاي هورموني سرم خون (هورمون هاي استروئيدي) به روش راديو ايمنواسي انجام گرفت. مقادير گلوكز، كلسترول، تري گليسريد وچربي كل نيز به روش آنزيماتيك با دستگاه اسپكتروفتومتر بانجام رسيد. شاخص هاي مورد مطالعه با استفاده از آزمون تجزيه واريانس يكطرفه و دوطرفه و آزمون دانكن مورد مطالعه قرار گرفتند.

نتایج:

در طي اين تحقيق شاخصهاي فيزيولوژي توليد مثل بمنظور مولد سازي و تكثير مصنوعي فيلماهيان پرورشي در دو گروه آزموني مشتمل بر جنس هاي نر و ماده مورد مطالعه قرار گرفت. بررسي بافت شناسي گناد در ماهیان نر و ماده 2 گروه آزمونی بر حسب مرحله رسیدگی جنسی نشان داد كه تکامل گناد ماهیان نر گروه آزمونی 1 از مرحله II به مرحله III رسیدگی و گروه آزمونی 2 از مرحله II به IV رسیدگی جنسی و در ماهیان ماده، گروه آزمونی 1 از مرحله II به مرحله II-III رسیدگی و گروه آزمونی 2 به مرحله III رسیدگی جنسی بر اساس مشاهدات بافت شناسی و پیشرفت مرحله رسیدگی مشخص گردید. حداکثر میانگین وزن و طول کل در فصل تابستان، در ماهيان نر (79/5 ± 07/39 کیلوگرم و 48/6± 170 سانتی متر) بود و ماده (09/3± 32/40 کیلوگرم و 96/1 ± 12/170 سانتی متر) مشاهده شد. نوسانات سطوح هورمونهاي استروئيدي جنسي مبين نقش كاربردي آنها در تعيين رسيدگي جنسي و مرحله مولدسازي فيلماهيان در شرايط پرورشي مي باشد.

نتايج حاصل مبين دستيابي به الگوهاي مولدسازي منطبق بر شرايط بيوفيزيولوژيك رشد در فيلماهيان پرورشي و امكان فراهم سازي شرايط بلوغ، استحصال مواد تناسلي و محصول استراتژيك خاويار و نيز تكثير مصنوعي آنها در شرايط پرورشي مي باشد.

با توجه به نتايج ارزشمند حاصل از مولد سازي و امكان تكثيروپرورش مصنوعي گونه هاي مختلف تاسماهيان پرورشي (ازون برون، شيپ، تاسماهي استرلياد، تاسماهي سيبري‌و تاسماهي ايراني) و نيز سابقه مطالعات مربوط به ارزيابي كيفي فيلماهيان پرورشي در كشور، بالطبع، يافته هاي حاصل از پژوهش حاضر مبين وجود وضعيت مطلوب در روند رشد مورفوفيزيولوژيك فيلماهيان پرورشي بويژه از نظر ارتقاي الگوهاي توليد مثلي و رشد گنادي ميباشد بطوريكه دستيابي به مولدين پرورشي و امكان تكثير مصنوعي و توليد بچه ماهي از آنها در شرايط پرورشي مقدور مي باشد.

دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی :

در اين راستا، موارد زير بعنوان دستورالعمل هاي اجرايي طرح پيشنهاد ميگردد :

1 – الگوي مولد سازي در مولدين پرورشي نر برمبناي میزان سطوح هورمون تستوسترون تعيين گردد.

2 – الگوي مولد سازي در مولدين پرورشي ماده برمبناي میزان سطوح هورمون های تستوسترون، پروژسترون و 17 – بتا استرادیول تعيين گردد.

3- روش نوين Biocycle study از طريق ثبت و تحليل نوسانات فصلی سطوح هورمون ها، متابوليت ها و روند رشد گناديك و پیشرفت رسيدگي جنسي فيلماهيان پرورشی جهت بهگزيني نمونه هاي كيفي جهت انجام تکثیر مصنوعي بكار گرفته شود.

4- با توجه به تطابق ساختاري شاخصهاي بيوفيزيولوژيك گونه هاي مختلف ماهيان خاوياري، نتايج و دستورالعمل هاي مرتبط با مولدسازي (توليد مواد تناسلي زايا) و نيز تكثير مصنوعي فيلماهيان پرورشي با استفاده از هورمون GnRH ، مشابه با نتايج ارزشمند و موفقيت آميز ديگر گونه هاي تاسماهيان (ازون برون و شيپ پرورشي و...) كه در قالب طرحهاي مصوب موسسه تحقيقات شيلات ايران و يا پاياننامه هاي دانشجويي ذيربط (در طرحهاي مذكور) و همچنين گواهي نامه هاي ثبت اختراع مرتبط در سطح ملي و بين المللي بانجام رسيده قابل اجرا و تعميم مي باشد.

ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :

اين يافته ها قابليت استفاده و توصيه ترويجي در كليه مراكز تكثير و بازسازي ذخاير ماهيان خاوياري (بخش دولتي) و نيز مراكز تكثير و پرورش ماهيان خاوياري (بخش خصوصي) و مراكز آموزش عالي – دانشگاهي و مراكز تحقيقاتي را دارا مي باشد. با توجه به شباهت ساختار بيوفيزيولوژيك تاسماهيان، نتايج حاصل قابليت تعميم در كليه گونه هاي ماهيان خاوياري را دارا مي باشد.