ديپلماسي هم «هامون» را نجات نمي دهد

زاهدان ـ هفتمين تالاب بين‌المللي جهان «هامون» با 400هزار هكتار وسعت، اسير خشكسالي و بي‌مهري، در انتظار حق آبه‌‌اي است كه كشور همسايه مدت‌هاست با ساخت سد بر روي رودخانه هيرمند، حق همسايگي را زير پا گذاشته و مانع ورود آب به اين زيست‌‌بوم حيات‌بخش شده‌ است.
ظاهراً تلاش‌هاي ديپلماتيك به جايي نرسيده و افغان‌ها به قراردادي كه پيش از انقلاب با ايران امضا كرده‌اند، متعهد نيستند. قراردادي كه براساس آن، موظف‌اند ساليانه 850ميليون مترمكعب آب روانه هامون كنند.كم‌‌آبي از سال 76 دامن هامون را گرفته و اكنون بيش از يك دهه است كه آبي به هامون نرسيده. وقتي آب نباشد، هامون مي‌ميرد و به بيابان تبديل مي‌شود.خشكيدن هامون در خوش‌بينانه‌ترين حالت، ساليانه 600ميليارد تومان خسارت بر جاي مي‌گذارد. اين رقمي است كه رئيس سازمان حفاظت محيط زيست كشور هم بر آن صحه گذاشت.مردماني كه زندگي و معيشتشان با نشاط هامون گره خورده، اكنون در حسرت روزگاران پيشين ناگزير براي امرارمعاش جلاي ديار كرده‌اند و در رؤياهايشان، پرآبي هامون را به انتظار نشسته‌‌اند. مردماني كه در اين مدت چشم به همت مسئولان دوخته‌اند تا شايد به كالبد خشكيده هامون جاني تازه ببخشند؛ اما افسوس كه اين رؤيا تاكنون رنگ واقعيت به خود نگرفته است. تقريباً تمام تالاب‌هاي كشور جز تالاب‌هايي كه در شمال واقع شده‌اند، با مشكل كم‌‌آبي دست‌‌وپنجه نرم مي‌كنند.براي نمونه، بخش اعظم «تالاب پريشان» خشك شده و روزگار «بختگان» هم بهتر از پريشان نيست. «جازموريان» ترك خورده و «باتلاق گاوخوني» در شرف خشكيدن است؛ زيرا زاينده‌رود كه نيمي از زيبايي اصفهان وامدار اين رودخانه است، اكنون مدت‌هاست خشك شده و از اين شاهراه حياتي، قطره‌اي آب به گاوخوني نمي‌رسد. در سيستان هم «هامون» به كانون گردوغبار تبديل شده است.يك كارشناس محيط‌زيست مي‌گويد: درست است كه كشور ما در منطقه خشك و نيمه‌‌خشك واقع شده و شرايط اقليمي يكي از عوامل مؤثر در ايجاد وضعيت كنوني تالاب‌هاست، اما آنچه تالاب‌ها را تا آستانه بحران و بروز فاجعه زيست‌‌محيطي كشانده، رفتارهاي نادرست و مخرب ما انسان‌ها با طبيعت و ناديده ‌گرفتن محيط‌‌زيست در برخي فعاليت‌هاي عمراني است.دراين‌ميان، هرازگاهي براي احياي تالاب هامون از وضعيت بحراني طرح‌هايي مطرح مي‌شود كه هرچند با نيت خيرخواهانه همراه است، به اعتقاد كارشناسان، مغاير با معيارهاي زيست‌محيطي بوده و توجيه علمي و فني ندارد.
سخنان رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست در سفر اخير به سيستان‌وبلوچستان خود گواه بر اين رفتارهاي نادرست است؛ زيرا وي گفت: تصميمات ناگهاني حيات هامون را به خطر انداخت.معاون رئيس‌جمهور و رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست افزود: هامون جاي آزمون و خطا نيست و نبايد با تصميمات ناگهاني حيات اين تالاب بين‌المللي را در معرض خطر قرار داد.محمدجواد محمدي‌زاده در بازديد از تالاب بين‌المللي هامون اظهار داشت: هامون جداي از شرايط اكولوژيكي، شرايط تاريخي ارزنده‌اي دارد كه بايد آن‌را با تمام وجود باور كرد.وي افزود: اگر هامون را باور كنيم، ديگر كسي نمي‌تواند با رهاسازي گونه‌اي از ماهيان، حيات اكولوژيك اين تالاب ارزشمند را به خطر بيندازد.او گفت: از سويي در تلاشيم تا با تحقق حق‌آبه ساليانه هامون و اجراي برنامه‌هاي مناسب زيست‌محيطي حيات دوباره‌اي به هامون بخشيده شود.معاون رئيس‌جمهور بيان كرد: براساس بررسي كارشناسان هر سال خشكسالي درياچه هامون 600ميليارد تومان خسارت بر جاي مي‌گذارد كه اين امر تلاش مسئولان را در حفظ حيات تالاب دوچندان مي‌كند.وي از ضرورت مديريت جامع و فراگير بر فعاليت‌هاي كشاورزي در حوزه بالادست و پايين‌‌دست هامون به‌عنوان يكي از راهكارهاي مؤثر در تداوم حيات هامون ياد كرد و افزود: بايد در بحث كشاورزي از ابتداي حوزه آبخيز تا انتها، فعاليت بهره‌‌برداران ايراني و افغان با مديريت اصولي توأم باشد.محمدي‌زاده گفت: بااين‌حال به‌نظر مي‌رسد فراهم‌نشدن تشكيلات و تجهيزات سازماني كافي و مناسب براي حفاظت از درياچه هامون، از ديگر مشكلات بر سر راه احياي تالاب هامون است؛ زيرا هاموني كه نگين آبي خاكستر جنوب‌شرق ايران بوده، امروز جز توده‌هاي خاك بر فرسودگي عميق چيزي از آن باقي نمانده است.
تالاب سه‌گانه هامون در حالي به دليل بي‌اعتنايي افغان‌ها به معاهدات بين‌‌المللي، كيفيت خود را از دست داده و حق آبه آن به پاي بوته‌هاي خشخاش مي‌رود كه مردم شرق ايران به دليل ازبين‌رفتن منابع معيشت خود در تالاب هامون با فقر دست و پنجه نرم مي‌كنند.به‌هرروي فعال‌شدن كانون بحران گرد و غبار در مناطق سيستان و بخشي از افغانستان، ناشي از بحراني‌شدن مناطق تالابي و برخاستن ذرات خاك از كف تالابي است كه از خشكي و بي‌آبي ترك خورده است.در همين رابطه سرپرست اداره كل حفاظت محيط زيست سيستان‌وبلوچستان تاكيد كرد: تالاب سه‌گانه هامون بالاي 98درصد كيفيت خود را از دست داده و به‌جز يك‌سوم از بخش پوزك تالاب هامون كه در مرز افغانستان است، ديگر از تالاب چيزي باقي نمانده است.خسرو افسري اظهار کرد: تنها راه نجات تالاب هامون و مردم شرق ايران، به‌خصوص مناطق زابل و شمال استان سيستان‌وبلوچستان، گرفتن حق‌آبه از هيرمند در افغانستان است و اين اتفاق ميسر نيست، مگراينكه افغان‌ها عضو «كنوانسيون رامسر» باشند تا از طريق اعمال فشارهاي بين‌المللي حق‌آبه تالاب را رهاسازي كنند.وي به تشكيل كميته‌اي با رديف بودجه و امكانات سخت‌افزاري براي نجات تالاب هامون اشاره و بيان كرد: طرح لايروبي رودخانه‌هاي ورودي تالاب هامون در دستور كار است و ماشين‌آلات تالابي و تجهيزات مورد نياز خريداري شده است.مديركل اداره منابع طبيعي سيستان‌وبلوچستان درخصوص نقش هامون در تأمين معيشت مردم نيز گفت: وقتي هامون شرايط عادي داشته باشد، شمار قابل توجهي از مردم منطقه از طريق صيد آبزيان امرار معاش مي‌كنند، به‌طوري‌كه محصولات شيلاتي در سال‌هاي پر‌آبي هامون به 12هزار تن در سال مي‌رسد.
علاوه‌براين هزاران هكتار نيزار اطراف هامون منبع عظيمي براي توليد علوفه دام محسوب مي‌شود. هر هكتار نيزار شش تا هفت تن علوفه خشك توليد مي‌كند كه درواقع منبع اصلي علوفه دام هزاران خانوار دامداري است كه در حاشيه درياچه زندگي مي‌كنند.گذشته از اين، تالاب ميزبان 400هزار پرنده مهاجري است كه در فصل كوچ از دورترين مناطق جهان به اين زيست‌‌بوم آبي مهاجرت مي‌كنند. مديركل اداره منابع طبيعي سيستان‌وبلوچستان به مشكلات موجود در حوزه مديريتش اشاره و بيان كرد: باوجود وسعت زياد بيابان، براي مهار بيابان با تنگناهاي مالي و اعتباري مواجهيم، اين در حالي است كه شرايط سخت محيطي و خشكسالي‌هاي پي‌درپي بر مشكلات موجود دامن زده است.البته در سال90 بيش از 50ميليارد ريال از محل اعتبارات استاني و ملي و تبصره‌‌ها صرف عمليات مهار بيابان شده كه نهال‌كاري چهارهزار هكتار و آبياري نهال‌كاري‌هاي سنوات قبل و حفاظت از زمين‌هاي بياباني از كارهاي شاخصي است كه با اعتبارات تأمين‌شده به انجام رسيده است.درعين‌حال مديركل منابع طبيعي سيستان‌وبلوچستان گفت: با توجه به شرايط دشوار زيستي در اين استان و تداوم خشكسالي، انتظار مي‌رود مسئولان بيش از گذشته به اين خطه توجه كرده و با تخصيص اعتبار، دست‌اندركاران منابع طبيعي را در اجراي طرح‌هاي مهار بيابان و مقابله با گرد‌ و غبار ياري كنند.با همه اين واگويه‌ها، تراژدي خشكسالي در عمق وجود بي‌‌صداي تالاب و درياچه كهنسال هامون سال‌هاست كه ريشه دوانده و چيزي جز لب‌هاي ترك‌خورده و خشكيده از آن در مقابل ديدگان حيرت‌زده صيادان و كشاورزان باقي نگذاشته است.اميد است با كاهش نامهرباني كشور همسايه و اعمال مديريت صحيح و قاطع، مرهمي بر لب‌هاي ترك‌خورده هامون گذاشته شود