خزر و موضوعی به نام طبیعت‌گردی پایدار

دکتر اسماعیل کهرم: طبیعت‌گردی پایدار موجب توسعه پایدار است نه گردش گری لجام‌گسیخته‌ای که اکنون در کشور به‌ویژه در سواحل حاشیه‌ای دریای خزر شاهد آن هستیم.

گیلان، مازندران و گلستان به لحاظ برخورداری از توانایی‌های اکولوژیک مناطق هدف گردشگری هستند.به‌رغم وجود قابلیت‌های گردشگری در استان‌های واقع در حاشیه سواحل خزر اکنون مسئولان همه‌چیز را در نفت خلاصه می‌کنند.

همین چندی پیش یکی از مسئولان استان گلستان اعلام کرده بود که می‌خواهد گلستان را تبدیل به بوشهری دیگر کند؛ این درحالی است که جهان به درآمدهای ناشی از گردشگری متوازن پایدار و سازگار با ساختارهای منطقه روی آورده است.

در همین استان‌های شمالی از سال‌ها پیش مردم محلی خانه‌هایشان را در اختیار گردشگران قرار می‌دادند و این درحالی است که اکنون «گردشگری دهکده» در جهان به‌عنوان یکی از شاخه‌های گردشگری، سازگار با محیط‌زیست منبع مهم درآمدزایی برای جامعه محلی و حفظ محیط‌زیست است.

در مالزی گردشگران خانه‌های روستایی را اجاره می‌کنند، با روستاییان به ماهیگیری می‌روند و در همان خانه‌های روستایی با خانواده آنها گرد هم می‌نشینند و از حضور در طبیعت لذت می‌برند. در ایران نیز چنین امکانی فراهم است و جامعه ایرانی می‌داند که روستاییان در استان‌های حاشیه خزر خانه‌هایشان را در اختیار گردشگران قرار می‌دهند. بنابراین ایجاد یک هتل ‌20طبقه با انبوهی از اتاق در یک منطقه طبیعی حاشیه خزر جز آنکه موجب تخریب منطقه شود ضرورتی ندارد و تمرکز گردشگران در هتل‌ها نیز آلودگی‌های بیشتری ایجاد می‌کند. آیا فکری به حال فاضلاب هتل‌هایی که در سواحل دریای خزر ایجاد می‌شود شده است؟ این فاضلاب کجا می‌رود؟ گردشگری در سواحل دریای خزر نیاز به برنامه‌ریزی دارد.

مجموعه طبیعی شمال ایران که دریا و جنگل را یکجا در خود دارد بسیار حساس است و اگر تأسیسات سنگین گردشگری همچون هتل‌های چندین طبقه در این مناطق ایجاد شود آسیب‌های جدی‌ای خواهد دید. تخمین اینکه چه میزان از گونه‌های جانوری یا آبزیان خزر به‌دلیل وجود همین گردشگری مخرب یا نفوذ شیرابه‌های ناشی از زباله‌های گردشگران دچار درد و رنج می‌شوند بسیار سخت است ولی انکار آن غیرممکن. زباله‌ها و نفوذ شیرابه‌ها و همچنین تردد گردشگران، بر گونه‌های گیاهی تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این هر اندازه هتل و جاده به محیط‌زیست شمال کشور تحمیل شود تأثیری جز تخریب مجموعه طبیعی شمال کشور ندارد. اکنون جایی در استان‌های شمالی کشور نمی‌بینید که به نوعی درگیر موضوع زباله و تبعات آن نباشد. دریای مازندران به‌دلیل محدود و مسدود بودن به‌گونه‌ای است که آلودگی‌ها در این دریا مدام درحال گردش است.

با وجود این آلودگی‌ها، وضعیت ایران و روسیه در حوزه خزر بهتر از کشورهای فقیر موجود در حاشیه این دریاست که به‌دلیل فقر اقتصادی به جان‌گونه‌های ماهی خاویاری خزر افتاده‌اند و هنوز نفت خود را به شکل سنتی از خزر استخراج می‌کنند. بنابراین توجه به محیط‌زیست خزر نیز همزمان با توجه به گردشگری متوازن و علمی امری ضروری است