حکم خوردن لابستر، صدف های دریایی و هشت پا

سوال: اگر در شکم ماهی صید شده، صیدی باشد حلال است یا حرام؟
سۆال مذکور به شکل های دیگری نیز از دفتر برخی مراجع عظام تقلید صورت گرفته است که در پاسخ این گونه مرقوم داشتند:
حضرت آیة الله خامنه ای (دام ظله):
ماهی صید شده حلال است.

حضرت آیة الله سیستانی(دام ظله):
به احتیاط واجب حرام است.

مرحوم آیة الله فاضل لنکرانی(دام ظله):
اگر از ماهیان حلال گوشت باشد حلال است.

حضرت آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):
احتیاط اجتناب است. (رحمانی، محمد، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص 138)

مرحوم آیة الله اراکی(دام ظله):
احوط اجتناب است، چون علم به حیات هنگام اخراج نداریم و محکوم به عدم تذکیه است. (آیت الله اراکی، استفتاءات، مبحث خوردنی ها و آشامیدنی ها، سۆال 5)

آیة الله نوری همدانی(دام ظله):
حلال است. (آیة الله نوری همدانی، هزار و یک مسئله فقهی، سۆال 843)
همان گونه که ملاحظه شد در رابطه با مسئله ی مذکور میان مراجع عظام تقلید اختلاف نظر وجود دارد.
اما آنچه را که در مجموع می توان گفت این است که اگر صید، در شکم ماهی صید شده، ماهی و یا از جنس آبزیان حلال گوشت باشد و هنگام خروج علم به حیات (زنده بودن) آن داشته باشیم، حلال است، اما اگر نه، مثلاً هنگامی که ماهی صید شده شکمش را پاره کردید و مشاهده کردید صید داخل آن قبلاً مرده، حکم به عدم تذکیه می شود و خوردنش جایز نیست. اما در حالت سوم ( علم به حیات یا عدم حیات نداریم) در این صورت مراجع اختلاف نظر دارند، چنانچه در بالا آمد. لذا ضروری است هر مکلف طبق نظر مرجع تقلید خود عمل نماید.
سوال: آیا خوردن لابستر (lobster) و یا صدف های دریایی و هشت پا حرام است؟
خوردن لابستر[1]، صدف های دریایی و هشت پا حرام است. بر اساس منابع دینی، در باره حیوانات حلال گوشت و حرام گوشت ، ضوابط کلی و معیارهای متعددی وجود دارد؛ مثلاً برای حیوانات خشکی، یک سری ضوابط بیان شده، برای موجودات دریایی قانون دیگر ، و برای پرندگان ....
معیاری که برای حلیت گوشت آبزیان بیان شده این است که دارای پولک(فلس) باشند.
در روایتی محمد بن مسلم از امام باقر (علیه السلام) می پرسد: برای ما ماهی که دارای قشر (پولک) نیست می آورند، امام فرمودند: «هر ماهی که دارای قشر است بخور و هرچه که قشر ندارد نخور»[2]. منظور از قشر یا لایه، همان فلس و پولک است، چنان که در روایات آمده است.[3[
مراجع عظام تقلید هم با استفاده از این روایات به بیان احکام آبزیان پرداخته اند.
آنها فرموده اند: آنچه از روایات بدست می آید این است که گوشت حیوانات دریایی خورده نمی شود؛ یعنی خوردن آن حرام است مگر آن نوع از ماهی که پولک (فلس) داشته باشد.
البته، میگو از این قائده ی کلی استثنا شده است. در مورد حلیت میگو روایت خاصی داریم که: «خوردن آن اشکال ندارد و میگو نوعی از ماهی است».[4[
میگو از نظر نوع و جنس، گرچه فلس دار نیست، ولی از نظر حکم در حکم ماهی فلس دار است و خوردن آن اشکال ندارد، به عبارت دیگر این نوع از حیوان دریایی به جهاتی که فعلا بر ما معلوم نیست و لو این که فلس نداشته باشد، استثناء شده و در روایات حکم به حلیت آن گردیده است.[5[
میگو از نظر نوع و جنس، گرچه فلس دار نیست، ولی از نظر حکم در حکم ماهی فلس دار است و خوردن آن اشکال ندارد، به عبارت دیگر این نوع از حیوان دریایی به جهاتی که فعلا بر ما معلوم نیست و لو این که فلس نداشته باشد، استثناء شده و در روایات حکم به حلیت آن گردیده است
همچنین در مورد حرمت خرچنگ روایت خاصی داریم که:
"خوردن جرّی (نوعی ماهی) و لاک پشت و خرچنگ حرام است."[6[
بنابر این؛ لابستر، هشت پا و...تحت قائده ی کلی حرمت باقی می مانند.
لازم به ذکر است؛ صرف حرام بودن چیزی مانعی برای خرید و فروش و یا صید آن نمی تواند باشد؛ چرا که حرمت خوردن چیزی، یک مسئله است وخرید و فروش آن مسئله ای دیگر. چه بسا چیزی خوردن و یا آشامیدن آن حرام باشد، ولی خرید و فروش آن اشکال نداشته باشد، مانند خون که خوردن آن حرام است ، ولی بخاطر منافع دیگر می توان به خرید و فروش آن اقدام کرد. بنابر این، خرید و فروش لابستر، صدف دریایی، و ... در بازار اگر برای خوردن نباشد، بلکه به جهت استفاده از منافع دیگر عقلایی باشد، جایز است. و لابستر، صدف دریایی، و ...چه بسا دارای منافع دیگر عقلایی باشند
پی نوشتها:
[1] لابسترهای خاردار یا لابسترهای صخره ای انواعی از سخت پوستان عالی هستند که در نواحی قطب تا مناطق گرمسیری و حداکثر تا عمق 500 متری زیست می کنند.
[2] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 16، ص 397 و 398، روایت 1 باب 8، ابواب الاطعمه المحرمه.
[3] همان، روایت 3 و 7.
[4] وسائل الشیعة ، ص 408، روایت 5 و 12، کتاب الاطعمه المحرمة.
[5] پاورقی وسائل الشیعه، ص 408.
[6] وسائل‏الشیعة، ج 24، ص 146، کِتَابُ الْأَطْعِمَةِ وَ الْأَشْرِبَةِ، باب 16، ح 1.